سرگشته و حیران؛ نقدی بر فرهنگ هواداری در فوتبال ایران

با وجود گذشته قریب به یک قرن از ورود فوتبال به کشورمان ایران، آن هایی که خود را «هوادار» این ورزش می دانند، هنوز درک درستی از آن ندارند. اختصاصی طرفداری | پر واضح است که فوتبال در ایران ورزش محبوبی است و عده زیادی به طور روزمره پیگیر اخبار و حواشی آن هستند. البته این وابستگی عمدتا در حدی است که هوادار برای تماشای بازی محبوبش راهی ورزشگاه می شود و از آن فراتر نمی رود. به عبارت دیگر، اگرچه تعصب در قبال فوتبال ایران در زندگی روزمره به وفور به چشم می خورد، اما این علاقه چندان فراگیر نیست و محدود به محیط های ورزشی است. در علم جامعه شناسی، کارکردگرایان برای هر نهادی، کارکردی قائل هستند. همچون سایر سطوح اجتماعی، هواداران فوتبال هم مسئولیت هایی دارند؛ چیزی که نه فقط در فوتبال، بلکه به طور کلی در ورزش ایران کمتر به آن توجه شده است. بر این اساس هوادار ابتدا باید جایگاه خودش را در یک سیستم بشناسد و مطابق با آن به کنش گری بپردازد. اما این مهم تا زمانی که تشکلاتی منسجم و رسمی وجود نداشته باشد، میسر نخواهد شد. در دهه های اخیر اقدامات معدودی که بیشتر به خودنمایی برخی مدیران بر می گشت تا چاره ای اساسی، در راستای هویت یابی هواداران فوتبال صورت گرفته است. با این حال هنوز هم بخش زیادی از هواداران تیم های لیگ برتری فاقد کارت هواداری هستند. آن هایی هم که این کارت را دریافت کرده اند، صرفا به در اختیار داشتن آن دلخوش هستند چرا که امتیازات چندانی برای شان به همراه ندارد. اهمیت برخورداری از کارت هواداری در این است که پیوند میان هوادار و باشگاه را تقویت می کند.در کشورهای پیشرفته اروپایی، کارت هواداری امتیازاتی همچون استفاده رایگان از سیستم حمل و نقل شهری و حتی بین شهری را به همراه دارد. هواداران همچنین می توانند با استفاده از این کارت ها، از تخفیفاتی در فروشگاه های رسمی باشگاه برخوردار شوند. در کنار آن اگر کسی بلیت فصل بازی های تیم محبوبش را هم خریداری کرده باشد، همواره در ورزشگاه روی صندلی مختص به خودش خواهد نشست که یک نوع احساس تعلق در او ایجاد کرده و موجب می شود خود و باشگاه را در قالب یک «ما» تعریف کند. البته عضویت در کانون هواداران باشگاه هزینه هایی را در بر دارد که به طور کلی در جامعه ما کمتر از آن استقبال می شود. اما هوادار باید بداند که او با تهیه این کارت ها ضمن برخورداری از امتیازاتی مشخص، از باشگاهش حمایت می کند تا استقلال مالی خود را حفظ کند و در مسیر موفقیت گام بردارد. با وجود علم به مشکلات اقتصادی موجود در جامعه ما که هزینه کردن در مورد علایق و سرگرمی را به اولویت آخر تبدیل می کند، شوربختانه این «رایگان طلبی» در همه سطوح دیده می شود و محدود به فوتبال نیست. از دانلود فیلم ها و موسیقی ها گرفته تا کتاب های دیجیتال که هیچ حمایتی از صاحب اثر نمی کند و دو راه را پیش روی او قرار می دهد: ۱- کاستن از کیفیت کار و یا به طور کلی توقف آن ۲- تولید آثار سفارشی که هم با اخلاقیات زاویه دارد و هم به دلیل آن که از صمیم قلب نیست، کیفیت پایین تری دارد. اما علاوه بر مجرای رسمی هویت یابی، انجمن های هواداری هم در فوتبال در موضع ضعف به سر می برند. گردهمایی هوادار ایرانی صرفا در کانال ها و صفحات مجازی خلاصه شده و توان چندانی برای انجام کنش های جمعی ندارد. این باعث می شود رسانه های رسمی و غیررسمی، بیش از پیش به مهندسی افکار بپردازند و هواداران به جای تاثیرگذاری، صرفا تاثیرپذیر باشند. این در حالی است که قدرت این انجمن های هواداری در فوتبال اروپا به حدی است که حتی روی سیاست گذاری های باشگاه هم تاثیرگذار است. برای مثال اعتراض مداوم گروه های هواداری منچستریونایتد در سالیان اخیر موجب شد تا مدیران این باشگاه در صدد تغییر رویکرد باشگاهی که صرفا به امور اقتصادی می اندیشید و به نظر اهداف ورزشی خود را فراموش کرده بود، بربیایند. کار حتی به جایی رسید که ریچارد آرنولد مدیر اجرایی باشگاه برای جلب رضایت هواداران، در یک کافه پای درد و دل های آنان نشست. موارد مشابهی در باشگاه های دیگر هم به چشم خورده است.بدیهی است هواداری که این ارتباط دو سویه با باشگاه را حس کند، کمتر به اعمال هنجارشکن دست خواهد زد. اینجاست که می توان بخشی از علل صندلی های شکسته ورزشگاه ها، فحاشی های روی سکوها که حتی می تواند جرایمی را برای باشگاه محبوب شان به همراه داشته باشد و مواردی از این دست قبیل را درک کرد. این از خودبیگانگی نه تنها در بسیاری موارد عامل نفاق بوده و آسیب های فراوانی را به همراه داشته است، بلکه در میادین بین المللی هم به ضرر نمایندگان ایران تمام شده است.در مدیریت همواره شناسایی ضعف ها گام ابتدایی است و گام اصلی به انجام اقداماتی اصولی برای حل آن ها بر می گردد. در رابطه با مسائل و مشکلاتی که عنوان شد، طبیعتا لازم است تا ساختار فوتبال کشور اصلاحاتی اساسی را به خودش ببیند. تا زمانی که فدراسیون فوتبال خود شرایط نا به سامانی دارد، میزان دوام مدیران باشگاه ها در سمت شان حتی از برخی بازیکنان تیم کمتر است، افراد غیر ورزشی سکان امور را در دست دارند و باشگاه ها به شکل دولتی اداره می شوند، نمی توان انتظار بهبودی در شرایط داشت. حقیقت این است که تداوم وضع موجود به سود خیلی هاست و به همین دلیل تغییر آن آسان نخواهد بود. در فوتبالی که لیدرهای هواداری در آن جریان ساز هستند، دلال ها در آن جولان می دهند و هواداران به جای مطالبه گری، سرگرم حواشی بی پایان هستند، شرایط موجود برای خیلی ها منفعت زیادی به همراه دارد. اما تغییر باید از هواداران و برای خودشان شروع شود و این تنها در سایه اتحاد و همدلی آن ها میسر خواهد شد.